... menschlichen Schädelbasis. © M. Schönherr – Institut für Anatomie II -
Universität zu Köln .... Lippert, Herbert: Lehrbuch Anatomie, 5. Auflage; Urban &
Fischer ...
INSTITUT II FÜR ANATOMIE Klinikum der Universität zu Köln Joseph-Stelzmann-Str. 9 50931 Köln
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis Wissenschaftliches Projekt im Rahmen des Modellstudiengangs Humanmedizin SS 2005 Marc Schönherr
Der menschliche Schädel
Die Gesamtheit der Skelettstücke des Kopfes wird als Schädel bezeichnet. Beim Menschen besteht er aus 22-30 Knochen. Anatomisch unterscheidet man den Hirnschädel (Neurocranium) vom Gesichtsschädel (Viscerocranium). In der folgenden Präsentation wird der Hirnschädel dargestellt. Dabei wird hauptsächlich auf die Schädelbasis mit ihren zahlreichen Öffnungen eingegangen. Diese Öffnungen dienen dem Durchtritt von Nerven und Blutgefäßen.
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Der menschliche Schädel
Ansicht des Schädels von vorn (ohne Unterkiefer)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Der menschliche Schädel
Ansicht des Schädels von links (ohne Unterkiefer)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Innenansicht des Schädeldachs Calvaria Sulci arteriosi Sutura sagittalis
Crista frontalis
Foveolae granulares Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
o Basis cranii interna (Innere Schädelbasis)
o Basis cranii externa (Schädelbasis von unten)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Knochen der Schädelbasis Basis cranii interna
Os frontale
Os ethmoidale
Os sphenoidale
Os parietale
Os occipitale
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Knochen der Schädelbasis Basis cranii externa
Maxilla, Processus palatinus
Os palatinum
Os sphenoidale
Os parietale
Os occipitale
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Durchtrittsstellen für Hirnnerven
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
I. II. III. IV. V.
N. olfactorius N. opticus N. oculomotorius N. trochlearis N. trigeminus V1 N. ophtalmicus V2 N. maxillaris V3 N. mandibularis
VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII.
N. N. N. N. N. N. N.
abducens facialis vestibulocochlearis glossopharyngeus vagus accessorius hypoglossus
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
VII,VIII
V2
Basis cranii interna II
I
XII
III,IV,V1,VI IX,X,XI V3 Durchtrittsstellen für Hirnnerven Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Meatus acusticus internus VII,VIII
Basis cranii interna Foramen rotundum V2
Canalis opticus II
Lamina cribrosa I
Canalis nervi hypoglossi XII
Fissura orbitalis superior Foramen jugulare IX,X,XI
III,IV,V1,VI Foramen ovale V3 Durchtrittsstellen für Hirnnerven
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii externa Foramen ovale V3
Fissura orbitalis inferior N. zygomaticus, N. infraorbitalis aus
V2
Canalis nervi hypoglossi XII
Foramen jugulare IX,X,XI
Durchtrittsstellen für Hirnnerven Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Durchtrittsstellen für große Blutgefäße Basis cranii interna Meatus acusticus internus A. labyrinthi (aus A. basilaris)
Foramen magnum
Canalis opticus A. ophthalmica
Lamina cribrosa A. ethmoidalis anterior (aus A. ophtalmica)
Aa. vertebrales A. spinalis anterior Aa. spinales posteriores
Foramen jugulare
Sinus sigmoideus (später V. jugularis interna) A. meningea posterior
Fissura orbitalis superior V. ophthalmica superior
Foramen spinosum A. meningea media (aus A. maxillaris)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii externa
Foramen jugulare
Sinus sigmoideus (im weiterern Verlauf nach caudal V. jugularis interna) A. meningea posterior
Foramen magnum Aa. vertebrales A. spinalis anterior Aa. spinales posteriores
Fissura orbitalis inferior V. ophthalmica inferior
Canalis caroticus A. carotis interna Plexus caroticus internus Plexus venosus caroticus internus Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Foramen spinosum A. meningea media (aus A. maxillaris)
Durchtrittsstellen für große Blutgefäße © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii interna Foramen spinosum Clivus
Processus clinoideus posterior
Sella turcica Ala minor ossis sphenoidalis
Foramen magnum
Crista frontalis
Protuberantia occipitalis interna
Foramen caecum
Foramen lacerum Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Sulcus caroticus
Processus clinoideus anterior © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii interna Ala minor ossis sphenoidalis
Canalis opticus Sulcus caroticus Tuberculum sellae turcicae
Dorsum sellae Foramen lacerum
Foramen ovale
Foramen spinosum
Sulci nervi petrosi
Tuberculum jugulare
Canalis hypoglossi
Foramen jugulare
Foramen magnum
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii interna
Dorsum sellae turcicae
Clivus
Foramen magnum Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Canalis hypoglossi
Meatus acusticus internus
Foramen jugulare © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen magnum
Condylus occipitalis
Basis cranii externa
Foramen stylomastoideum
Fossa jugularis Canalis caroticus Processus styloideus
Foramen spinosum Foramen ovale
Processus zygomaticus
Foramen lacerum Vomer
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Tuberculum pharyngeum
Basis cranii externa
Foramen magnum
Condylus occipitalis
Foramen jugulare
Foramen stylomastoideum
Canalis caroticus
Meatus acusticus externus
Foramen lacerum
Processus styloideus
Processus zygomaticus
Foramen spinosum
Foramen ovale
Arcus zygomaticus
Processus palatinus maxillae
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Spina nasalis posterior
Foramen palatinum majus
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Literaturverzeichnis 1. Sobotta/Becher, Altlas der Anatomie des Menschen, 17. und neu bearbeitete Auflage, Urban & Schwarzenberg, München-Berlin-Wien 1972 2. Sobotta, Atlas der Anatomie des Menschen, 22. Auflage, Urban & Fischer, 2004 3. Lippert, Herbert: Lehrbuch Anatomie, 5. Auflage; Urban & Fischer Verlag München - Jena, 2000
Danksagung Für die Herstellung der Aufnahmen möchte ich mich ganz herzlich bei Herrn Klütsch bedanken.
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
© M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln