handelinge van mense asook na die verskillende samelewingsvorme. Sonder insig in die waardes of norme wat in 'n bepaalde samelewing gelding verkry het ...
WAARDES AS NORME EN AS META-NORME/BEGINSELS
P.J. VAN NIEKERK
D e p a rte m e nt S ta a ts le e r, PU v i r CHO
ABSTRACT
The fruitfulness and the necessity of the distinction between values and norms and as principles are investigated by way of the theory of political development, the legal philosophical issue surrounding natural law and positivism and the views of Habermas.
In political developmental theory
questions centring on value gained legitimate relevancy under the influ ence of the post-behaviorist approach.
The quest for cultural universalia
or values as principles became important in this sphere because it seems to be the only way to escape from the syndrome of modernity.
Through
the rejection of the oppositions and one-sidedness of legal positivism and natural law and with the aid of the distinction between values, norms and principles the productive contribution of this spurious dilemma is high lighted and a clearer delineation is given of the concepts legal develop ment
and
structural
violence.
In conclusion Habermas's distinction
between norms and meta-norms is investigated critically and contradictions in his views are pointed out.
immanent
The central place which this
issue has in his thought can be seen as a confirmation of the importance of this distinction.
It is relevant for all the normative disciplines which
- in contrast to the natural sciences - focus on the role of linguistic, social, ethical, legal and artistic norms valid for human societies. 1. INLEIDING
Die vraag na waardes (wat hier as sinoniem v ir norme gebruik word) is 'n
grondliggende vraag
handelinge Sonder
van
insig
v ir
mense asook
alle wetenskappe wat ondersoek instel na na
in die waardes of
die
verskillende
samelewingsvorme.
norme wat in 'n bepaalde samelewing
gelding v e rk ry het (en waarvan die iegitimiteit aanvaar of betwyfel kan word)
is dit onmoontlik om menslike handelinge en samelewingsvorme
wcrklik te verstaan.
Sonder hierdie insig sou die verwagtinge ten opsigte -48-
van h a n d e lin g e van a n d e r p e rso n e en g ro e p e in d ie sam elewing in g ro o t o n s e k e rh e id u itm o n d . deur
d ie
aanname
o p g e tre e w o rd .
Die om vang h ie rv a n w o rd e g te r b in n e p e rk e gehou
dat
b in n e
d ie
raam w erk van nortne en norm sistem e
(K rim in e le o p tre d e , pa tolog ie se a fw y k in g s , re v o lu s io n ê re
d a d e, e n s o v o o rts , kan slegs as sod a nig beskou w o rd , aangesien geldende norm e
o o rtre e
B ehrm ann gemaak
of
(1975)
w o rd
v e rs k ille n d e
as
d a a rva n meen w at
op
dat ons
n ie -to e la a tb a re
genoemde u itg a a n
w yse
a fg e w y k
w o rd ).
aanname n e t so v a n s e lfs p re k e n d
van
d ie
o n d e rs k e id in g
tu s se n
die
h a n d e lin g siste m e w a a rb in n e m en slike h a n d e lin g e p la a s v in d .
B in n e g e s in s v e rb a n d tre e ons a n d e rs op as in d ie sko o l, in ’ n re s ta u ra n t a n d e rs as op ’ n ru g b y v e ld , as o u e rs te e n o o r ons eie k in d e rs a n d e rs as g ro o to u e rs te e n o o r k le in k in d e rs en b y 'n fe e s te ik e g e le e n th e id a n d e rs as by
’n
b e g ra fn is .
Ons
handel
dus v e rs k ille n d
in v e rs k ille n d e sosiale
k o n te k s te en situ a s ie s o f gee ten m in ste aan d ie s e lfd e h a n d e lin g ’ n a n d e r b e te k e n is .
V ir
Behrm an
(1975)
g e tu ig
d ie
ry k
skat
van
g ra p p e
en
k a r ik a tu r e , w at ju is u it die v e rw is s e lin g van s itu a s ie s en sosiale k o n te k s te v o o r t s p r u it , h ie rv a n .
Die bostaa n d e g e b ru ik
van d ie te rm w a arde in d ie sin van 'n geld e nd e
n orm kan o n d e rs k e i w o rd van w aardes as b e g in s e ls /m e ta n o rm e
waaraan
so d a nige norm e g e to e ts kan w o rd .
In
h ie rd ie
a r tik e l
o n tw ik k e lin g s te o rie ë
van
w o rd d ie
e e rste n s a fg elop e
gekyk
aantal
na
dekades
d ie
p o litie k e
w a a rin
daar
’n
d u id e lik e a k s e n tv e rs k u iw in g gekom h e t w a t d ie b e la n g rik h e id van w aardes (v e r a l in d ie tweede g e b ru ik van d ie te rm w at h ie rb o a a n ge d u i is ) in ’ n toenem ende mate be kle m to o n .
In d ie tw eede a fd e lin g w o rd g e k y k
na d ie
k e rn v e r s k ille van d ie te o re tie s e s t r y d w at reeds s e d e rt d ie k o n flik tu sse n d ie
re g s p o s itiv is m e van d ie S o fis te en d ie n a tu u rre g s le e r van
Plato en
A ris to te le s van g ro o t bela n g v ir d ie re g s - en p o litie k e filo s o fie is . V e r fy n in g
van
n
d ie o n d e rs k e id in g tu sse n w aardes as norm e en w aardes
as m e ta -n o rm e /b e g in s e ls w o rd hierm ee beoog.
In d ie laaste a fd e lin g w o rd
Haberm as se s ie n in g van h ie rd ie o n d e rs k e id in g k r itie s g e ë v a lu e e r.
-49-
2.
DIE
RELEVANSIE
VAN
WAARDES
IN
DIE
POLITIEKE
ONTWIKKELINGSTEORIE
Die
g ro o t
v e rs k e id e n h e id
(1980) b e s p re e k ,
o n tw ik k e lin g s te o rie ë
maak d u id e lik d a t
p o litie k e
en
-m odelle
w a t Varm a
o n tw ik k e lin g s te o rie ë
naas
en d ik w e ls in v e rv le g tin g met sosiologiese, ekonom iese en v o lk e k u n d ig e te o rie ë 'n eie p le k moes o n tw o rs te l. (1 9 8 1 ),
Die o o rs ig te w at F ick (1 9 7 9 ), O liv ie r
H ig g o tt (1983) en M igdal (1983) van d ie
o n tw ik k e lin g
van
d ie
p o litie k e o n tw ik k e lin g s te o rie ë s e d e rt d ie be g in van d ie s e s tig e rja re gee, toon d a t d a a r b re e d w e g van twee fases s p ra k e is .
Die s e s tig e rja re w o rd
g e ke n m e rk d e u r o p v a ttin g s o o r p o litie k e o n tw ik k e lin g w at e tn o s e n tris tie s die
o n tw ik k e lin g s p a tro n e
en
-pro se sse
van
W esterse
sam elewings
p ro je k te e r as d ie goue ro e te (s ) w at n ie -W este rse sam elewings v o lg .
In
te e n s te llin g
g e k e n m e rk
deur
hierm ee
'n
w o rd
d ie
b e v ra a g te k e n in g
s e w e n tig e rvan
d ie
en
sal
moet
ta g tig e r ja r e
tip ie s e
W esterse
m o d e rn is e rin g s - en v o o ru itg a n g s in d ro o m w at v i r d ie b e n a d e rin g s in d ie s e s tig e rja re v a d e r gestaan h e t.
Die redes v i r en v e rk la r in g s van h ie rd ie v e rs k u iw in g s w at in d ie p o litie k e o n tw ik k e lin g s te o rie ë
p la a s g e v in d
h ie rd ie o n tw ik k e lin g s p ro s e s . (1981) g e v o lg p o litie k e
w o rd ,
sien
h e t,
b e lig
v e rs k ille n d e
fa s e tte
van
F ic k (1979) w at in h o o ftre k k e d e u r O liv ie r d ie
v e r s k il
o n tw ik k e lin g s te o rie
v e ra l
in
h ie rd ie
teen
d ie
tw ee
fases
a g te rg ro n d
van van
d ie d ie
p a ra d ig m a v e rs k u iw in g w a t p la a s g e v in d h e t van 'n o o rw egend e tn o s e n trie s e p o s itiv is tie s -b e h a v io ra lis tie s e
na
'n
p o s tb e h a v io ra lis tie s e
w a a rb in n e w a a rd e v ra e 'n le g itie m e re le v a n s ie v e r k r y
h e t.
b e n a d e rin g Ook H ig g o tt
(1983) o n d e rs k e i ’n v e rs k u iw in g van d ie s e s tig e r- na d ie s e w e n tig e rja re in d ie p o litie k e o n tw ik k e lin g s te rm e w at g e p a a rd gaan met g ro e ie n d e k r it ie k op d ie m o d e rn isa sie sin d ro o m en d ie o n ts ta a n van d ie L a ty n s -A m e rik a a n s e "d e p e n d e n c ia ” -te o rie ë .
Die ideologiese o ffe n s ie f van d ie "d e p e n d e n c ia "-
te o rie ë teen d ie m o d e rn is e rin g s te o rie ë h e t d ie norm atiew e aannames van h ie rd ie te o rie ë (m et h u l w a a rd e v ry e p re te n s ie ) o o p ge d e k, te rw y l k r it ie k van
lin k s e
en
regse
te o re tic i
aannames b lo o tg e lê h e t.
d ie "d e p e n d e n c ia "-te o rie ë se norm atiew e
H ig g o tt b e v e s tig hierm ee
d ie
le g itim ite it
n o rm atiew e aannames in d ie p o litie k e o n tw ik k e lin g s te o rie . (1983)
kom
d ie
w a te rs k e id in g
w at
d ie
tw ee
fases
van
van
V o lg e n s M igdal d ie
p o litie k e
o n tw ik k e lin g s te o rie b e tr e f, met d ie s k e rp k r it ie k w at aan d ie e in d e van d ie s e s tig e r- en d ie b e g in van d ie s e w e n tig e rja re o n d e r m eer d e u r -50 -
d ie
” d e p e n d e n c ia "-te o rie ë
op
d ie
v o o ro n d e rs te llin g s
van
die
m o d e rn is e rin g s te o rie ë g e le w e r is.
B yna
v y ftie n
ja a r
nadat
Pye
f 1965a)
o rd e
p ro b e e r
ste l
het
in
v e r w a r r in g w at geheers h e t o o r d ie b e g rip p o litie k e o n tw ik k e lin g , hy
(P y e ,
d ie poog
1979) om d ie redes te gee v i r d ie d a lin g in b e la n g s te llin g v ir
d ie b e g rip s e d e rt d ie ein d e van d ie s e s tig e rja re . Een van d ie b e la n g rik s te redes
v ir
d ie
b e la n g s te llin g
o n tw ik k e lin g s te o rie ë
is
v ir
in
Pye
en
misnoeë
met
p o litie k e
d a a rin geleë d a t h ie rd ie te o rie ë "h a ve
become th e in n o c e n t v ic tim s o f a p ro fo u n d c y c lic a l ch ange in in te lle c tu a l fa s h io n s " wat g e p a a rd gegaan het met " th e sw in g fro m em p h a sizin g e s s e n tia ls to d e ta ilin g a ll th e c o m p le x itie s "
(1 9 7 9 :3 4 -3 5 ).
Pye
toon
dus
w e in ig in s ig d a a rin d a t s e k e r d ie b e la n g rik s te red e v i r d ie v e rs k u iw in g van d ie p o litie k e o n tw ik k e lin g s d e n k e d ie b e v ra a g te k e n in g norm a tie w e
aannames
wat
aan
d ie
p o s itiv is tie s e
en
was
van
die
b e h a v io ra lis tie s e
m o d e rn is e rin g s te o rie ë van d ie s e s tig e rja re in h e re n t was.
J u is
omdat
d ie
b e g rip
o n tw ik k e lin g
vo lg e n s
Kotzé
(1982)
net
soos
m o d e rn is e rin g aan w a a rd e la d in g o n d e rh e w ig is , aangesien d it o n m o o n tlik is om w a a rd e v ry te
w e rk
te
g a a n,
re ke n
hy
dat
v ir
"w e te n s k a p lik e
s tu d ie d o e le in d e s fo rm u le rin g van 'n te o rie van p o litie k e o n tw ik k e lin g dus o n m o o n tlik ” (1982:38) is . v ir
d ie
m eer
re se n te
H y a a n vaa r k u ltu r e le r e la tiw ite it as ke n m e rke n d
o n tw ik k e lin g s te o rie ë ,
want
d ie
b e o o rd e lin g
van
p o litie k e o n tw ik k e lin g asook d ie s tre w e na o n tw ik k e ld h e id b e ru s vo lgens hom op d ie s u b je k tie w e o o rd e le en w aardes van d ie b e tro k k e w e te n s k a p lik e in d iv id u
of
sam elew ing.
Hy
gee
to g
’n
algemene
d e fin is ie
van
o n tw ik k e lin g , naam lik d a t "a ju s t s o c ie ty is a d e ve lo pe d s o c ie ty ” (K o tz é , 1978:31) w a a rin d ie g e ly k e b e h a n d e lin g van a lle p e rso n e in d ie lig van bepaalde b e g in se ls (b y v o o rb e e ld d ie e rk e n n in g van b y d ra e en v e rd ie n s te en d ie v e r b e te r in g van g e le e n th e d e ) g e k w a lifis e e r moet w o rd . gaan d it d u s nie om m a te rië le k r it e r ia ’n
hoë
per
n o o dw en d ig
c a p ita -in k o m s te , b e a n tw o o rd
aan
s ta b ilite it 'n
en
v o o rtg e s it
w o rd
'n
s te rk
b u ro k ra s ie
nie
to e sta n d van v o ile o n tw ik k e lin g en d ie
daarm ee g e p a a rd g a a n d e sosiale g e re g tig h e id p r a k ty k e
V ir Kotzé
n ie , aangesien 'n sam elewing met
en
n ie , om dat
m in d e rh e id s re g te ,
a s k rip tie w e v o o rre g te nie toegestaan w o rd n ie .
d is k rim in e re n d e g e le e nth e d e
en
Sosiale g e re g tig h e id hang
d us vo lg e n s Kotzé nie af van 'n u n iv e rs e e l g e s p e s ifis e e rd e v la k van die per
c a p ita -in k o m e
n ie ,
aangesien
k u ltu re le -51 -
e ie s o o rtig h e id v e rs k ille n d e
v la k k e va n p e r c a p ita -in k o m e as 'n p e rs o o n lik e norm v i r d ie goeie lewe sal
v e re is .
Ook
F ic k
(1979)
w ys
d a a ro p d a t d a a r te n s p y te van 'n
a fw y s in g van e tn o s e n tris m e en d ie a a n v a a rd in g van k u ltu re le r e la tiw ite it to g s p ra k e is van u n iv e rs e le w aardes o f k u ltu r e le u n iv e rs a lia te n o p s ig te van o n tw ik k e lin g . w at
o n d e rs k e i
In d ie v e rb a n d s lu it h y e e rste n s aan b y G o u le t (1977)
tu sse n
k u ltu re le
u n iv e rs a lia
(soos
le w e n s o n d e rh o u d ,
s e lfre s p e k en v r y h e id w aarna a lle in d iv id u e en sam elew ings
s tr e e t)
en
k u ltu re le a b so lu u th e d e (w a t b in n e 'n bepaalde sam elew ing b e s ta a n ),
en
tw eedens b y B ra ib a n ti (1976) w a t, hoewel h y d ie bestaan van u n iv e rs e le m en slike w aardes e rk e n , tw ee b e la n g rik e b e p e rk in g e te n o p s ig te van d ie u n iv e rs e le
a fd w in g in g
en
to e p a s sin g
d a a rva n
la a t
g e ld ,
naam lik
dat
e e rste n s d ie o m s k ry w in g o f k u ltu re le m anifestasies van h ie rd ie u n iv e rs e le w aardes
in
o n d e rs k e ie ste lse ls v e r s k il, en tw eedens d a t d ie s p e s ifie k e
in h o u d van h ie rd ie w aardes en h u l o p e e n v o lg in g mag v e r s k il.
in
d ie
p r io r ite its o r d e
V ir F ic k b e teke n h ie rd ie o p v a ttin g s van G o u le t en B ra ib a n ti
d a t w a t d ie o n tw ik k e lin g s te o rie a a n b e tre f, d it m o o n tlik is om e tn o se n trism e te v e rm y s o n d e r om in to ta le re la tiv is m e te v e rv a l.
Die s e n tra le v ra a g in d ié v e rb a n d is e g te r d ie v ra a g na d ie o o rs p ro n g en o p s p o rin g van h ie rd ie k u ltu re le u n iv e rs ia lia ,
waardes
of
b e g in s e ls .
S igm und (1971) kom na a a n le id in g van sy o n d e rso e k van n a tu u rre g te o rie ë in d ie p o litie k e filo s o fie to t d ie g e v o lg tr e k k in g d a t d ie b e v e s tig in g van u n iv e rs e le b e g in se ls v i r sosiale en p o litie k o rg a n is a s ie wat op d ie m enslike n a tu u r gebaseer w o rd , nie in 'n m oderne v a ria s ie van d ie n a tu u re g te o rie g e v in d
kan
u n iv e rs e le
w o rd
n ie .
b ehoeftes
In en
plaas
d a a rv a n
( o n tw ik k e lin g s - )
ste l
hy
'n
konsepsie
m oo n tlikh e d e
w at
le g itim ite it moet ve rle e n aan bepaalde a s p e kte van die sosiale,
m orele p o litie k e
en ekonom iese in s te llin g s en waarmee h u lle g e ë va lu e e r moet w o rd . basiese b ehoeftes o m s k ry f h y as v o o rtb e s ta a n en v e ilig h e id , g e ly k h e id ,
v r y h e id ,
a ffe k s ie
en
g e m e e n ska p lik h e id
as
in s lu it.
Die g e b ru ik van h ie rd ie d o e lw itte as m aatstawwe
Sigm und
iets
te rw y l
Die hy
m oo n tlikh e d e laat
vo lg e n s
behoue b ly van d ie p o g in g s van d ie n a tu u rre g s te o rie om
u n iv e rs e le en o b je k tie w e norm e n a tu u r staan - te o n tw ik k e l. d a t 'n
van
w at
h e rle w in g van d ie n a tu u rre g
p ro b le m a tie k n ie ,
in
v e rh o u d in g
to t
d ie
m enslike
Hoewel met Sigm und saamgestem kan w o rd nie die o p lo s s in g
bied
v ir
h ie rd ie
b ly d ie o o rs p ro n g en o p s p o rin g van h ie rd ie b e g in s e ls ,
asook d ie to e ts in g van d ie geld e nd e norm e in 'n b e g in se ls 'n probleem w at hy nie b e a n tw o o rd nie. -52-
samelewing aan h ie rd ie
Alm ond en Powell (1978) omseil h ie rd ie probleem d e u r aan te s lu it b y die fo rm u le rin g s
van
S igm und
(1 9 7 1 ),
Lassw ell
(1948,
I9 6 0 ),
Pennock
(1966)en Maslow (1938) d e u r na v o re te kom met d ie g ro o ts te gemene d e le r w at u it
h u lle
v r y h e id .
w e rk e
Alm ond
te en
d is tille e r Powelll
is ,
h u ld ig
naam lik
s e k u r ite it,
w e lv a a rt
en
nie slegs 'n s u iw e r b e s k ry w e n d e
s ta n d p u n t nie maar gee ook 'n e va lu a tie w e a nalise van d ie o o rg a n g van tra d is io n e le
na
m oderne
sam elew ings.
H u lle
kom
e g te r
to t
die
g e v o lg tr e k k in g d a t " p o litic a l science does n o t y e t re a lly know how to do th a t"
(1 9 7 8 :4 2 2 ).
O ok w at d ie b e o o rd e lin g van tra d is io n e le sam elewings
a a n b e tre f, w o rd d ie to e p a ssin g van u n iv e rs e le w aardes d e u r Alm ond en Powell s e lf b e v ra a g te k e n .
H ierm ee toon h u lle e e rste n s d a t h u lle nog nie
aan d ie m o d e rn ite its in d ro o m o n ts n a p h e t n ie , en tw eedens d a t s e k u r ite it, w e lv a a rt en v r y h e id aangesien
d it
nie as u n iv e rs e le b e g in se ls beskou kan w o rd
n ie ,
as e va lu a tie w e m aatstaww e slegs op m oderne sam elewings
toegepas kan w o rd .
T en s lo tte kan h ie r gew ys w o rd op d ie o n tw ik k e lin g s te o rie ë w a t in WesD u its la n d s e d e rt d ie h e lfte van d ie s e w e n tig e rja re o p g a n g gemaak h e t en w a a rva n
in d ie lit e r a t u u r u it d ie E n g e ls s p re k e n d e akadem iese w ê re ld w at
h ie rb o b e s p re e k is , g e e n sin g s k e n n is geneem is n ie . 'n
goeie
D u its la n d k r it ie s -
H o lze r (1978) gee
o o rs ig van h ie rd ie te o rie ë w a t v e ra l in d ie so siologie in Wesv a n u it
g e d ra g s -
en
h a n d e lin g s te o re tie s e
asook
s lite e m -
en
te o re tie s e g e s ig s p u n te poog om h u l o n d e rs k e ie g e s k ie d e n ls - en
o n tw ik k e lin g s b e g rip p e as d ie mees v e ra n tw o o rd e d a a r te s te l.
V e ra l d ie
re k o n s tr u k s ie van d ie h is to rie s e m ate ria lism e w a t Habermas (1976) p ro b e e r doen,
is
h ie r
van
b e la n g ,
aangesien d ie o n d e rs k e id tu s s e n norm e en
m e ta -n o rm e (b e g in s e ls ) en d ie b e g ro n d in g van eersgenoem de aan d ie hand van laasgenoem de 'n b e la n g rik e p le k in sy sosiale e v o lu s ie te o rie inneem . O ok
d ie
b y d ra e
van E d e r (197G), w at d ie o n ts ta a n van sam elewings -
w a a rin d ie sta a t 'n s e n tra le ro l speel - as sosiale e vo lu sie s ie n ,
is h ie r
van b e la n g .
3.
REG SPO SITIVISM E OF N ATUUR REG - DIE PRODUKTIEW E BYDRAE
VAN 'n VALSE DILEM MA
A angesien d ie o n d e rs k e id in g tu s s e n w aardes
as
norm e
en
w aardes
as
b e g in s e ls /in e ta n o rm e op tr e ffe n d e w yse aan h ie rd ie dilemma te n g ro n d s la g lé,
w o rd gepnog om d e u r ’ n k ritie s e a fw y s in g van d ie n e n sy d ig h e d e aan -53-
be id e v e rb o n d e h u lle re s p e k tie w e lik e o n d e rs k e id in g te w a a rd e e r.
b y d ra e s
te n
o p s ig te
van
h ie rd ie
D ie bela n g van d ie genoemde k o n flik w o rd
tr e ffe n d soos v o lg opgesom :
"D e r s t r e it zw ischen P o sitiv is m u s u n d N a tu u rre c h ts le h re d r t d a . n g t sich a ll d e n e n , denen d ie M e n s c h lic h k e it am H erzen lie g t, als eine e x is te n tie lle F ra g e a u f.
Es kann ke in e b le ib e n d e M e n s c h lic h k e it ohne p o s itiv e s R echt
g e b e n , a b e r das p o s itiv e R e ch t w ie d e ru m ka n n auch d ie In k a rn a tio n d e r U n m e n s c h lic h k e it s e in .
Das p o s itiv e R echt muss also
G ru n d u n d e in e k r itis c h e Norm ha b en .
einen
tra g e n d e n
D ie s'h a b e n d ie N a tu rre c h ts le h re n
e rk a n n t" (L u ijp e n , 197 3:3 4 ).
O or
d ie
b e te k e n is van d ie te rm e n a tu u r r e g en re g s p o s itiv is m e bestaan
d a a r o n d e r re g s filo s o w e geen eenstem m igheid n ie . V e rv o lg e n s w o rd v e ra l a a n g e s lu it b y d ie o p v a ttin g van Hommes (1961, 1968, 1969, 1972a, 1972b), V an d e r V y v e r (1 9 7 5 ), V an Z y l en V an d e r V y v e r (1982) en V a n W esthuizen as
tip ie s
(1 9 8 1 ). beskou
der
H ie rd ie s k ry w e rs gee 'n aan ta l kenm erke w a t h u lle v ir
d ie
tra d is io n e le
n a tu u r r e g
wat
in
d ie
w e ste rse
re g s filo s o fie met d ie G rie k e b e g in en s tr e k to t d ie ein d e van d ie a g tie n d e eeu.
Die
b e la n g rik s te
ke n m e rk
van
d ie
tra d is io n e le
n a tu u r r e g is d ie
o p v a ttin g d a t d it w e rk lik e g e ld e nd e re g is naas en bo d ie p o sitie w e re g . O n a fh a n k lik re g svo rm e n d e
van
m en slike
o rg a a n
g e ld
n a tu u rw e tte d ie g e va l is.
vo rm g e w in g
of
p o s itiv e rin g
deur
'n
d it van n a tu re o f v a n s e lf soos w at d it met R e g sbeginsels h e t dus 'n ju r id ie s e g e ld in g p e r
se en fu n g e e r n ie n e t as k ritie s -n o rm a tie w e m aa tsta f v i r d ie p o sitie w e reg nie maar ook as k o n k u rre re n d e re g s o rd e .
In sy im manente k r it ie k op d ie tra d is io n e le n a tu u r r e g tr a d is ie lig Hommes (1968) 'n logiese te e n s p ra a k u it w at d a a ro p neerkom d a t d ie n a tu u rre g e n e rs y d s
as
g eld e nd e
p o s itie w e
re g u la tie w e reg
k o n s titu tie w e g ro n d s la g
m aatstaf
d ie
m o o n tlik h e id
v e ro n d e rs te l
d ie
o n m o o n tlik h e id
p o sitie w e reg w at van d ie n a tu u rre g a fw y k .
v e ro n d e rs te l
logies
o n m o o n tlik
b in n e d ie s e lfd e re g sg e b ie d fu n g e e r. dat
n a tu u rre g b e g in s e l g e ld ,
te n
o p s ig te
van
'n
van
g e ld e nd e
N a tu u rre g en p o sitie w e reg
s lu it m ekaar logies u it w a n n e er beide (m et d ie s e lfd e o f 'n in h o u d ) g e ly k ty d ig
van
w at van d ie n a tu u rre g a fw y k en a n d e rs y d s as
bepaalde
te rw y l te n o p s ig te van
te e n s try d ig e D it is
immers
re g s h a n d e lin g
d ie s e lfd e
h a n d e lin g
'n 'n
p o sitie w e re g sn o rm w at ly n r e g in s tr y d daarmee is d e u r b y v o o rb e e ld die -54-
s ta a t g e p o s itiv e e r w o rd .
W a tte r een van d ie tw ee re g s re ë ls h e t g e ld in g ?
O ok w a n n e e r d ie p o s itie w e reg n ie in s tr y d met d ie n a tu u r r e g is n ie , b ly d ie logiese te e n s p ra a k bestaan w a n t in d ie een g e va l g e ld d ie
re g s re ë l
p e r se (soos 'n n a tu u rw e t) en in d ie a n d e r g e va l kan d it slegs g e ld in d ie n 'n beoogde persoon o f in s ta n s ie d it as re g s re ë l stel o f p o s itiv e e r. re g s re ë l
reeds
as deel van d ie n a tu u r r e g g e ld ,
As 'n
is d it o n s in n ig d a t ’ n
beoogde persoon o f in s ta n s ie d it moet p o s itiv e e r sodat d it kan g e ld .
In d ie lig van d ie m e e rs in n ig h e id van d ie te rm re g s p o s itiv is m e w o rd soos in d ie g e va l van d ie n a tu u rre g s le e r d ie b e la n g rik s te u itg e lig . d ie
ke n m e rk
naam
g e s u g g e re e r
".
..
p o s itiv is m
...
in d ic a te s th a t th e law is
p o s ite d , is made law b y th e a c tiv itie s o f human b e in g s " D it
is
ju is
h ie rd ie
p o s itiv e rin g s m o m e n t
v e ra b s o lu te e r w o rd sodat d ie g e re d u s e e r der
d a a rva n
V o lg e n s Raz w o rd 'n fu n d a m e n te le elem ent d a a rv a n reeds d e u r
w o rd .
Vyver
reg
to t
wat
d ie
deur
(R a z,
d ie
1979:38).
re g s p o s itiv is m e
p o s itie f-g e ld e n d e
regsnorm e
H ie rd ie o p v a ttin g b e te k e n v o lg e n s V an Z y l en Van
(1982)
dat
d ie
p o sitie w e
reg
(w a t
deur
'n
kom petente
re g s vo rm e n d e o rg a a n g e p ro m u lg e e r is ) d ie e n ig s te ju r id ie s e w e rk lik h e id is . Dus kan a lle e n lik d ie g e ld e nd e reg sn o rm e d e u r d ie re g s w e te n sk a p en re g s filo s o fie
as
v o o rw e rp
o n d e rso e k
w o rd
sodat
b e g rip p e
soos
re g b e g in s e l, n a tu u r r e g en m en se re g te nie ie ts v e rte e n w o o rd ig w at w e r k lik bestaan
n ie .
aangesien
Die
d it
alleen
V o lg e n s G la s tra van
re g sw e te n sk a p maar Loon
d ie
moet
d it
p ro d u k te
u it
van
sy
w o o rd e s k a t
a r b it r ê r e
(1959) is d ie reg w at in
’n
ba n ,
s p e ku la sie sam elewing
is . g e ld
v a n u it re g s p o s itiv is tie s e sig in laaste in s ta n s ie n ik s a n d e rs as 'n kw essie van mag n ie :
d ie mag van d ie gew oonte o f d ie mag van d ie s te rk s te .
D u g a rd (1 9 7 1 ),
Hommes (1961) en G la s tra van Loon (1959) w ys op
d ie
in v lo e d van d ie re g s p o s itiv is m e in d ie D erde R yk w a a rty d e n s d ie D u itse w e tg e w in g ,
a d m in is tra s ie en re g s p ra a k
g e ke n m e rk w as. to e g e s k ry f aan
in
baie
o p s ig te
deur
w ille k e u r
V o lg e n s Hommes w o rd h ie rd ie w ille k e u r o n d e r d ie
p o s itiv is m e
in
d ie
re g s w e te n s k a p ,
w at
an d ere
weens
d ie
fu n d e r in g van d ie reg in d ie s ta a ts w il s o n d e r b in d in g aan b o -w ille k e u rig e re g s b e g in s e ls
geen w e e rsta n d h ie rte e n
kon b ie d nie en magteloos moes
to e sie n hoe d ie sta a t "d e tra d is io n e le h u m a n ita ire w a arden van de w e ste rse k u lt u u r met voeten tr a d " (1 9 6 1 :8 6 ).
D u g a rd w ys op d ie in v lo e d van die
p o s itiv is tie s e s k e n d in g van p o sitie w e re g s re ë ls S u id -A frik a a n s e re g s p ra a k ,
en v e rw y s
op
die
na n a v o rs in g w at aangetoon
het
d a t se lfs d ie hooggeroem de Engelse re g te rs
en
reg sw a a rd e s
"h a v e o fte n been g u ilt y
of
co n ce a lin g
t h e ir in a rtic u la te prem isses fro m p u b lic gaze b e h in d th e f ig
le a f o f p o s itiv is m " (1 9 7 1 :1 8 9 ). dus
n ie
dat
d it
to t
D ie probleem met d ie re g s p o s itiv is m e is
w a a rd e g e o rië n te e rd e
re s u lta te
w aardes op 'n b e d e k te w yse d a a rin fu n g e e r .
lei
n ie ,
m aar d a t
D ie s e n tra le dilemma van
d ie re g s p o s itiv is m e is d a a rin geleë d a t d ie v e ra b s o lu te rin g van w aardes as
p o s itie f-g e ld e n d e
re g sb e g in s e ls
in
reg sn o rm e
d ie
reg
en
d ie
re le v a n s ie
re g s w e te n ska p p e
va n
u its k a k e l
w aardes
as
om to g
w eer
laasgenoemde d e u r d ie a g te rd e u r te la a t in s lu ip .
V a n u it
d ie
a fw y s in g
van
d ie
e e n syd ig h e d e
van
re g s p o s itiv is m e
en
n a tu u r r e g w o rd v e rv o lg e n s gepoog om m et b e h u lp van d ie o n d e rs k e id in g tu s s e n w aardes as norm e en w aardes as b e g in se ls d ie p ro d u k tie w e b y d ra e va n h ie rd ie va lse dilemma te v e rw e r k .
D ie e e n syd ig h e d e v e rb o n d e aan
h ie rd ie va lse dilemma kan v e rm y w o rd d e u r d ie waarheidsm om ente w a t in b e id e aanw esig is te in te g re e r in 'n b e s k o u in g w a t van be id e re k e n s ka p gee.
Die w aarheidsm om ent van d ie re g s p o s itiv is m e is d a a rin geleë d a t
slegs reg sn o rm e w a t
deur
m en slike
bepaalde sam elew ing kan g e ld .
vo rm g e w in g
g e p o s itiv e e r
is
in
'n
D ie b y d ra e van d ie n a tu u r r e g is geleë
in d ie re g u la tie w e n o rm a tie f-k r itie s e fu n k s ie w a t re g s b e g in s e ls te n o p s ig te van
d ie
p o s itie f-g e ld e n d e
reg sn o rm e
moet
v e r v u l.
D ie
u its ta a n d e
kenm erke
van w aardes as norm e is d a t d it in 'n s p e s ifie k e samelewing
b in n e
bepaalde
'n
k u ltu u rh is to r ie s e
k o n te k s
op
b a sis
van
m en slike
vo rm g e w in g g e ld en fe ite lik e m en slike h a n d e lin g e kan d u s ó f n o rm ko n form o f n o rm s try d ig w ees.
W aardes as b e g in se ls h e t geen g e ld in g p e r se nie
maar kan slegs in 'n bepaalde sam elew ing g e ld w o rd
to t
b e g in se ls
g e ld e n d e is
p o s itiv e r in g
dat van
norm e. va n
h u lle
'n
norm e.
b e g in s e ls tr y d ig wees.
in d ie n
d it
g e p o s itiv e e r
D ie b e la n g rik s te ke n m e rk van w aardes as appél
Norme
u itg a a n kan
dus
te n
o p s ig te
va n
b e g in s e ls k o n fo rm
d ie of
Met h ie rd ie o n d e rs k e id e n d e g e b ru ik van d ie term e
"k o n fo rm " en " s t r y d ig " te n o p s ig te van b e g in s e ls en norm e kan d ie a r g u m e n t van S tra u s s (1978) o n ts e n u w o rd , naam lik d a t d ie b e p e rk in g e van ta a lg e b r u ik d it m o e ilik maak om k o n s e k w e n t tu s s e n d ie tw ee te o n d e rs k e i, aangesien
d it b e te r k lin k om te sê d a t 'n p o s itiv e rin g w a t in s t r y d is
m et d ie g ro n d le g g e n d e b e g in s e l
a n tln o rm a tie f
is
as
om te
sê
d a t d it
a n tib e g in s e l o f a n tip rin s ip e e l is .
Die bestaan va n n a tu u rw e tte (w a t p e r se g e ld ) en reg sn o rm e (w a t g e ld om dat d it g e p o s itiv e e r is ) kan te n s p y te va n -56-
v e r s k ille
(in
d ie
m an ie r
w aarop be id e g e ld asook in d ie in te rp re ta s ie s w a t v a n u it v o o rte o re tie s e en te o re tie s e raam w erke en "p a ra d ig m a s " daaraan o n tk e n
w o rd .
gegee
geneem w o rd n ie , kan d it n o o d lo ttig e g e vo lg e hê. d o o d s tra f
w o rd )
m oeilik
As d ie g e ld in g van d ie w et van s w a a rte k ra g nie in ag
in
d ie
p o sitie w e
reg
a a n vaa r
B in n e 'n re g s o rd e w aar
w o rd ,
kan
'n
m oord
met
v o o rb e d a g te rade en so n d e r v e rs a g te n d e om sta n d ig h e d e ook " n o o d lo ttig " v i r d ie d a d e r wees.
Die bestaan van re g s b e g in s e ls sal e g te r n ie so m a k lik
a a n vaa r w o rd n ie .
A angesien h ie rd ie 'n probleem is w at nie d e u r su iw e re
a rg u m e n ta s ie o p g e k la a r sal kan w o rd n ie , vo o rb e e ld
d ie
tw is a p p e l
na
w o rd
aan
d ie
hand
van
'n
d ie k a n t van die g e ne w a t d ie bestaan van
sod a nige b e g in se ls o n tk e n , te ru g g e k a a ts in d ie hoop d a t,
aangesien ons
op d ie s e lfd e baan speel en te n s p y te van v e rs k ille n d e in te rp re ta s ie s van d ie re e ls , d ie spel sal kan v o o rtg a a n .
Wat
maak
d it
m o o n tlik
o n d e ro n tw ik k e ld e
of
dat d ie
daar mees
in
a lle
b ru ta le )
re g s te ls e ls
(s e lfs
’n
k o n s titu tie w e
aantal
d ie
mees of
fu n d e re n d e momente in d ie reg aanw esig is w a a rs o n d e r d a a r van reg nie s p ra k e sou wees nie? re g s te ls e ls
m o o n tlik
b e g in se lra a m w e rke
Sou re g s v e rg e ly k e n d e n a v o rs in g tu s s e n sodanige gewees
was
g e s ta lte moet gee nie?
het
w aaraan
as d ie
daar
geen
p o sitie w e
r e la tie f-k o n s ta n te
re g s v o rm in g
Hommes (1972a, 1975a, 1975b.
k o n k re te
1976) is van m ening
d a t d a a r s p ra k e is van s k y n re g o f n o n -re g w a n n e er d ie p o sitie w e re g in s t r y d is met k o n s titu tie w e re g s b e g in s e ls . d e u r 'n n o rm o u to rite it o f re g so rg a a n
In d ie n reg sn o rm e b y v o o rb e e ld
(p e rso o n o f in s ta n s ie ) g e p o s itiv e e r
w o rd w at nie met d ie gesag be kle e is om d it te doen nie ( d it w il sê nie d ie b e v o e g d h e id o f kom petensie d a a rto e h e t n ie ) onstaan n ie .
kan geen g e ld e n d e reg
D it is ook d ie g e va l w a n n e er d a a r geen n o rm -a d re s s a te o f
n o rm -s u b je k te - met a n d e r w o orde mense w at aan h ie rd ie norm e gebonde is - aanw esig is nie.
In d ie n
d ie
U n iv e rs ite its ra a d
van
S ta d sra a d van J o h a n n e s b u rg 'n g ra s d a k h u is e in
d ie
ree l
U n iv e r s ite it u itv a a rd ig
P re to ria mag t r e f n ie ,
van
dat
P re to ria o f d ie
geen
w e e rlig s tra a l
kom s k y n re g to t s ta n d .
In d ie n
d ie S ta d sra a d van P re to ria 'n m u n isip a le v e ro rd e n in g u itv a a rd ig d a t alle g ra s d a k h u is e
vanaf
1 J a n u a rie
1987 w e e rlig a fle ie rs
b epaalde s p e s ifik a s ie s moet vo ld o e n , w o rd 'n wel
g e ld in g
sal
hé.
U it
h ie rd ie
g e ld in g s g e b ie d v i r reg sn o rm e is.
v o o rb e e ld
moet
hë
w at
aan
re g sn o rm g e p o s itiv e e r wat b ly k
v o o rts
d a t d a a r 'n
Om g e ld in g in P re to ria te kan hê, moet -5 7 -
d ie v e ro rd e n in g
u itg e v a a rd ig ,
dus g e fo rm u le e r
en
b e ke n d g e ste l
w o rd .
V o o rts sal d it ook geen re g s k ra g hê as die S ta d sraa d nie d ie regsverm oë b e s it om re g s g e v o lg e aan re g s fe ite te v e rb in d n ie , b y v o o rb e e ld s tr a f te v e rb in d
aan
’n
s tra fb a re
fe it
w at
op
s k u ld ig e
w yse
begaan
is
nie.
A angesien d it wel v i r d ie b e tro k k e am ptenare m o o n tlik is om vas te stel dat
daar
na
1 J a n u a rie
1985
in
P re to ria
g ra s d a k h u is e
is
w aar
nie
w e e rlig a fle ie rs a a n g e b rin g is n ie , o f d a t bestaande w e e rlig a fle ie rs nie aan d ie
s p e s ifik a s ie s
voldoen n ie ,
asook va sg e ste l kan w o rd wie d ie norm -
s u b je k te is w at n ie aan d ie v e ro rd e n in g g e h oo r gegee h e t nie, kan boetes opgelê
w o rd
(in d ie n
v e ro rd e n in g
by
h ie rv o o r
d ie
fo rm u le rin g
en
b e k e n d s te llin g
v o o rs ie n in g gemaak is ) .
van
die
'n A n d e r k o n s titu tie w e
re g s b e g in s e l w at nie g e ïg n o re e r kan w o rd n ie ,
is d a t d ie
v e ro rd e n in g
nie te e n s try d ig e fo rm u le rin g s mag b e va t n ie , aangesien d it dan ook geen re g s k ra g
sal
kan
hê
n ie .
Die
fe it
dat
h ie rd ie
v e ro rd e n in g
in
ooreenstem m ing met k o n s titu tie w e re g sb e g in se ls g e p o s itiv e e r is en dus 'n g e ld e nd e
re g sn o rm
o n re g v e rd ig h e id
d a a rs te l,
d a a rv a n
sê
nie.
nog
n ik s
H ie rva n
is
oor
d ie
daar
re g v e rd ig h e id
sp ra k e
w a n n e er
p o s itiv e rin g s tr y d ig o f ko n fo rm met re g u la tie w e re g sb e g in se ls is . genoemde v e ro rd e n in g in s t r y d
sou wees met een
van
d ie
of die
In d ie n
re g u la tie w e
ju rid ie s e m aatstaw w e, soos m e n sw a a rd ig h e id , ju r id ie s e b illik h e id en goeie tr o u ,
sal d it wel geld e nd e reg b ly , maar sal d it b y v o o rb e e ld vanweë die
o n b illik h e id o n re g v e rd ig e reg wees. 'n
persoon
w at
nie
gehoor
In d ie n d ie v e ro rd e n in g bepaal d a t
daaraan gee n ie ’ n b u ite n s p o rig e boete of
tr o n k s tr a f opgelê kan w o rd ,
kan d it wel a fg e d w in g w o rd
maar
d it
sal
o n m is ke n b a a r o n b illik h e id en dus o n g e re g tig h e id b e te k e n .
Met b e h u lp van h ie rd ie o n d e rs k e id in g tu s se n k o n s titu tie w e en re g u la tie w e re g s b e g in se ls naam lik
kan
aan
twee
r e g s o n tw ik k e lin g
sake
(o f
'n
d u id e lik e r o m ly n in g gegee w o rd ,
- re g re s s ie )
en
s tr u k tu r e le
gew eld.
R e g s o n tw ik k e lin g v in d plaas w a nneer d ie re g u la tie w e re g sb e g in s e ls in 'n sam elewing g e p o s itiv e e r w o rd en sodoende d ie k o n s titu tie w e re g s b e g in se ls (w a t in a lle re g s o rd e s aanwesig is ) o n ts lu it w o rd in d ie r ig tin g van g ro te r g e re g tig h e id . S t r u k tu r e le gew eld kan gesien w o rd as die o n g e re g tig h e id w at
v o o r ts p r u it
u it o n d e r meer re g s re g re s s ie asook re g s ta g n a s ie .
D it
V
be teke n d a t
re g u la tie w e
g e p o s itiv e e r
is ,
re g s b e g in s e ls
o p g e s k o rt
w o rd ,
en
w at
in
in
d ie
d ie
e e rste
tweede
g e va l
ge va l
reeds
dat
d ie
p o s itiv e rin g d a a rva n weens sta g na sie in d ie re g s o n tw ik k e lin g te ru g g e h o u w o rd .
S tr u k tu r e le gew eld kan so gesien nie te e n o o r fis ie s e gew eld g e stel -58-
w o rd n ie ,
aangesien d ie o n g e re g tig h e id w at p o sitie w e
reg sn o rm e
inhou
fis ie s e gew eld to t g e v o lg kan hê w a n n e er h u lle a fg e d w in g w o rd .
O psom m enderw ys
kan
w aardes
as norm e dus as b e h o re n sre ë ls o m s k ry f
w o rd w at v i r d ie g e ld in g d a a rva n aangewese is op m erislike p o s itiv e rin g (w a a rd e u r aan waardes as b e g in se ls p o s itie w e vo rm gegee w o rd ) en w at b e tro k k e is op m en slike h a n d e lin g e of
n o rm s try d ig
kan
wees,
(en le w e n svo rm e ) w at
te rw y l
d ie
norm e
s e lf
n o rm ko n fo rm
b e g in s e ls tr y d ig
of
b e g in s e lk o n fo rm g e p o s itiv e e r kan w o rd . W aardes as b e g in s e ls - w at nie p e r se g e ld n ie - vo rm d ie r e la tie f k o n s ta n te b e g in se lra a m w e rke waaraan m en slike
n o rm p o s itiv e rin g
W anneer
reg sn o rm e
k o n s titu tie w e re g .
g e b onde
b y v o o rb e e ld
re g s b e g in s e ls
is in
en
w a a rva n
s try d
u itg a a n ,
met
g e p o s itiv e e r
'n d ie
appél appél
w o rd ,
u itg a a n . w at
o n tsta a n
van non-
In d ie n d it wel in ly n met d ie appél van k o n s titu tie w e re g sb e g in se ls
m aar in s t r y d met d ie appél w at d ie re g u la tie w e re g sb e g in se ls u itg a a n , g e p o s itiv e e r w o rd , o n tsta a n o n re g .
Op d ie v ra a g o f h ie rd ie o p v a ttin g s
ook met g e ld ig h e id v r u g b a a r gemaak sou kon w o rd op a n d e r ge b ie de as d ie ju r id ie s e ,
en d ie v ra a g hoe b e g in se ls geken en norm e b e g ro n d kan
w o rd , sal b y d ie b e s p re k in g van Haberm as se o p v a ttin g s ingegaan w o rd .
4.
NORME EN M ETA-N O R M E /G R O N D N O R M E /BEG IN S ELS IN DIE TEO RIE
VAN JURGEN HABERMAS
'n
H a n d e lin g sn o rm
v e rw a g tin g
is
v ir
Habermas
(1978,
1981a)
'n
veralgem eende
(te n o p s ig te van h a n d e lin g e ) wat aan e lke lid van d ie g ro e p
v ir w ie so d a nige norm g e ld d ie re g gee om van elkeen van d ie a n d e r lede van
'n bepaalde s itu a s ie 'n bepaalde
v e rw a g .
h a n d e lin g
of
v e rs u im /n a la tin g
te
'n Norm bestaan o f g e n ie t sosiale g e ld in g w a n n e er d it d e u r d ie
n o rm -a d re s s a te as g e ld ig o f g e re g v e rd ig a a n vaa r w o rd .
Bestaande norme
w o rd d e u r algemene b e h ore n se ise o f v e ro rd e n in g e d a a rg e ste l wat v i r die n o rm -a d re s s a te as g e re g v e rd ig g e ld . b e teke n
v ir
Habermas
dat
d it
d ie
Dat 'n norm ideaal g e s p ro k e g e ld , a a n v a a rd in g
van almal w at d a a rb y
b e tro k k e is , g e n ie t omdat d it h a n d e lin g s p ro b le m e in h u le g e m e e n ska p like b e la n g re e l.
A n d e rs y d s b e teke n d ie fe ite lik e bestaan van 'n norm
v ir
hom d a t d ie g e ld ig h e id s a a n s p ra a k waarm ee d it o p tre e d e u r d ie b e tro k k e p e rso n e e rk e n en a a n vaa r w o rd so d a t h ie rd ie in te rs u b je k tie w e e rk e n n in g d ie sosiale g e ld in g van d ie norm b e g ro n d .
Sodanige g e ld ig h e id s a a n s p ra a k
w o rd e g te r nie met k u ltu re le w aardes in v e rb a n d -59-
g e b rin g
n ie ,
hoewel
w aardes
in
a a n m e rkin g
kom v ir b e lig g a m in g in norm e,
aangesien h u lle
steeds in tip ie s e situ a sie s ook d e u r a n d e re gedeel moet kan w o rd .
D it
h o o rt v i r Habermas to t d ie b e te k e n is van k u ltu re le w aardes w at h u lle die be la n ge en b ehoeftes kan in te r p r e tr e e r w at d ie lede van ’ n k u lt u u r - en taalgem eenskap
na
ge la n g
van
o m standighede
d e e l.
In
d ie
lig
van
k u ltu re le w aardes kom d ie be h oe fte s en belange van 'n in d iv id u dus v ir a n d e r in d iv id u e w at to t v o o r.
D u id e lik
d ie s e lfd e
k u ltu re le
g e ïn te rp re te e rd e
deur
tr a d is ie
almal
h o o rt,
gedeelde
aanneem lik
b ehoeftes
en
belange w o rd nogtans eers in le g itie m e han de ling sm o tie w e g e tra n s fo rm e e r d e u rd a t d ie ooreenstem m ende waardes b y p ro b le e m situ a sie s h ie rd ie g ro e p
ooreenstem m ende beliggaam de
v ir
mag
’n
dan
r e g u le rin g
van
b e tro k k e g ro e p b in d e n d w o rd . van
situ a sie s
w aardes
d ie
w at
m ekaar
sy
ve rw a g
o p tre d e
v ir
alle
sal
dat
b e tro k k e n e s
Die lede van
elkeen
o rië n te e r
bepaalde
van
aan
h u lle
in
d ie in norme
b in d e n d
is .
Norme
beliggaam dus in h u lle g e ld in g s g e b ie d w a a rd e s, en d ie a a n spra a k waarmee ge ld e n d e
norm e
g e ïn te rp re te e rd e
o p tre e ,
is
dat
g e m e e n ska p like
d a a rin
of
deur
h ie rd ie
algem een-gedeelde
waardes
belange
to t
u it d r u k k in g kom.
Die
v e rh o u d in g e w a t tu sse n
sta n d
kom,
’ n sosiale a k te u r en d ie sosiale w ê re ld to t
kan na g e la n g van d ie a a n p a s s in g s rig tin g d a a rva n
Habermas o b je k tie f beoordeel w o rd .
vo lgens
In d ie een r ig tin g is d it van belang
om vas te stel o f d ie m otiewe en d ie h a n d e lin g e van 'n sosiale a k te u r met bestaande norm e ooreenstem o f d a a rva n a fw y k .
In d ie a n d e r r ig tin g kan
g e v ra w o rd o f d ie bestaande norme s e lf w aardes beliggaam w a t ten aansien van 'n bepaalde p ro b le e m s itu a sie "v e ra llg e m e in e ru n g s ftd a . h ig e "
belange
van d ie b e tro k k e n e s to t u itd r u k k in g b r in g en daarm ee d ie a a n v a a rd in g en e rk e n n in g van d ie n o rm -a d re ssa te v e rd ie n .
E n e rsyd s w o rd h a n d e lin g e
dus d a a rv o lg e n s beoordeel o f h u lle met 'n bestaande norm atiew e k o n te ks o oreenstem o f d a a rv a n a fw y k ,
d it w il sé o f h u lle met b e tre k k in g to t 'n
as le g itie m a a n vaa rd e norm atiew e k o n te k s ju is is al dan n ie .
A n d e rs y d s
w o rd norm e d a a rv o lg e n s beoordeel o f h u lle g e re g v e rd ig
w o rd ,
kan
d it
w il së o f h u lle v e rd ie n om as le g itie m a a n vaa r te w o rd .
Die m edium w a a rin
h ip o te tie s g e to e ts kan w o rd o f 'n h a n d e lin g s n o rm (o f
d it reeds fe ite lik aa n vaa r is o f n ie ) o n p a r ty d ig g e re g v e rd ig is
v ir
Haberm as
a rg u m e n ta s ie
(1981a) d ie p ra k tie s e d is k o e rs ,
w a a rin
d ie
aa n spra a k -GO-
op
kan w o rd ,
naam lik d ie vo rm van
norm atiew e
ju is th e id
to t
tema
gemaak
w o rd .
Om dat h a n d e lin g sn o rm e v i r h u lle g e ld ig h e id s g e b ie d d ie
a a n sp ra a k ste l d a t h u lle ’ n v i r alle b e tro k k e n e s ge m e e n ska p like
belang
belig g a am , moet die g e ld ig h e id s a a n s p ra k e van g e ld e n d e norm e in p ra k tie s e d is k o e rs e d ie rasion e e l g e m o tive e rd e toestem m ing van al d ie b e tro k k e n e s kan v in d .
As tip e a rg u m e n ta sie kan te n o p s ig te van d ie d is k o e rs d rie
a s p e kte o n d e rs k e i w o rd :
1.
As
p ro se s
beskou,
kom m unikasie
gaan
om dat
d it
d it
om
by
'n
o n w a a rs k y n lik e
b e n a d e rin g
k o m m u n ika sie vo orw a a rde s moet b e a n tw o o rd . a rg u m e n ta sie moet van d ie (d ik w e ls u itg a a n
dat
by
b e n a d e rin g
aan
g e s p re k s ita u s ie vold o e n is . algemene s o v e rre
s im m e trie -v o o rw a a rd e s hy
e n ig s in s
to t
'n
w at
v ir
e lke
van
Habermas
'n
h ie r
ideale om
die
kom p e te n te s p re k e r - in
a rg u m e n ta sie
v e r w e r k lik , moet v e ro n d e rs te l.
van ideale
v e ro n d e rs te llin g
v o o rw a a rd e s
gaan
aan
Die deelnem ers aan d ie
k o n t r a - fe itlik e ) d ie
D it
vo rm
vo ld o e n d e
to e tre e
-
as
vo ld o e nd e
H ie rv o lg e n s moet d ie deelnem ers aan
d ie a rg u m e n ta sie in d ie algemeen v e ro n d e rs te l d a t d ie s t r u k t u u r van h u lle
kom m unikasie
op
basis
van
e ie n ska p p e
wat
s u iw e r
form eel
b e s k r y f kan w o rd e lke vo rm van dw a n g behalw e d ié van d ie
beste
a rg u m e n t u its k a k e l, en daarm ee ook a lle m otiewe behalw e d ie van d ie g e m e e n ska p like soeke na w a a rh e id .
O n d e r h ie rd ie g e s ig p u n t kan d ie
a rg u m e n ta s ie as 'n r e fle k s ie f g e rig te v o o rts e ttin g van kom m unikatiew e h a n d e lin g e met a n d e r m id de le b e g ry p w o rd .
2.
Sodra d ie a rg u m e n ta sie
as
p ro s e d u re
beskou
w o rd ,
gaan
d it
v ir
Haberm as om 'n spesiale vo rm van in te ra k s ie w a a rin d ie deelnem ers 'n g e ld ig h e id s a a n s p ra a k w at p ro b le m a tie s g e w o rd h e t, to t tema h u lle b e s p re k in g
kan m aak,
en w a a rin
van
h u lle v r y van d ie d r u k w at
u it h a n d e lin g e en e rv a r in g e v o o r ts p r u it met goeie g ro n d e kan toets o f d ie a a n s p ra a k w at v e rd e d ig w o rd ten re g te bestaan al dan nie.
3.
A rg u m e n ta sie s is d e rd e n s d a a ro p in g e s te l om g e ld ig e a rg u m e n te (w a t op
g ro n d
w a a rva n
van
h u lle
in tr in s ie k e
g e ld ig h e id s a a n s p ra k e
e ie n ska p p e
a a n va a r
of
o o rtu ig
v e rw e rp
en kan
op
g ro n d
w o rd )
te
p ro d u s e e r.
In
o oreenstem m ing
met
elkeen
van
h ie rd ie
d rie
a sp e kte
kom vo lgens
Haberm as te lk e n s a n d e r s t r u k t u r e na v o re , naam lik d ie s t r u k t u r e van 'n -61 -
ideale
(te e n
re p re s s ie
geïm m uniseerde)
en
o n g e ly k h e id
g e s p re k s itu a s ie .
op
'n
be so nd e re
m anier
V e rv o lg e n s w o rd d ie s tr u k t u r e van
'n g e ritu a lis e e rd e m e d e d in g in g om d ie be ste a rg u m e n t en ten s lo tte d ie s tru k tu re ,
w at d ie opbou van in d iv id u e le a rg u m e n te en h u lle o n d e rlin g e
v e rh o u d in g b e paal.
Habermas t r e f dus 'n o n d e rs k e id tu sse n d ie to e v a llig e
in s titu tio n e le v e rg e s ta ltin g s van d ie a rg u m e n ta sie e n e rs y d s en d ie d e u r in n e rlik e s t r u k t u r e bepaalde vorm e van a rg u m e n ta sie a n d e rs y d s .
H ie rd ie
ra sio n e le
to ts ta n d k o m in g v o lg e n s
in f r a s t r u k t u u r
van
Habermas
van
w e d e rsy d se in
'n
prosesse
b e g rip
w at
g e rig
is
op
die
( " V e r s t t d a . n d ig u n g " )
moet
bepaalde sin as a lg e m e e n -g e ld ig bew ys w o rd .
Hy meen e g te r d a t hierm ee 'n enorme u itd a g in g g e stel w o rd aan iemand (soos h y ) w a t so n d e r m eta fisie se d e k k in g in d ie ru g o p e re e r en ook nie meer
g lo
aan
d ie
u itv o e rb a a rh e id
n a v o rs in g s p ro g ra m
wat
( " L e tz b e g r iin d u n g e n " ) , n ie . van
'n
van
aa n spra a k
'n
tra n s e n d e n ta a l-p ra g m a tie s e
maak
op
laaste
Habermas (1981c) sien in sy
a n tifu n d a m e n ta lis tie s e
k r it ie k
op
a lle
fu n da m e n te a a n v a a rd in g
a p rio rie s e
en
tra n s e n d e n ta lis tie s e a a n sp ra ke geen belem m ering v i r p o g in g s om rasion e le re k o n s tru k s ie s p ro e f
te
ste l
van en
v e ro n d e rs te ld e
fu n d a m e n te le
kom petensies
op
d ie
d it in d ir e k te to e ts d e u r d it as " in p u t " in e m piriese
te o rie ë te g e b ru ik nie.
In d ie n 'n mens nog e n ig s in s 'n p o g in g w il
aanwend
om d ie
algem een-
g e ld ig h e id van d ie b e g rip kom m unikatiew e ra s io n a lite it aan te toon so n d e r om
na
d ie w a a rb o rg e wat d ie g ro o t filo s o fie s e tra d is ie s b ie d , te ru g te
g r y p , is d a a r vo lg e n s Habermas (1981a) basiese d rie weë w at g e v o lg kan w o rd :
1.
Met d ie fo rm e e l-p ra g m a tie s e u itb o u in g van d ie b e g rip kom m unikatiew e h a n d e lin g e bedoel h y d ie p o g in g om 'n rasion e le r e k o n s tru k s ie te doen van
d ie
algemene
ta a lh a n d e lin g e
(w a t
reëls op
en d ie
n o o d sa a klike
v e ro n d e rs te llin g s
van
to ts ta n d k o m in g van w e d e rs yd se b e g rip
g e rig is ) in a a n s lu itin g b y n u w e re o n tw ik k o lin g s op d ie ge b ie d van d ie ta a lw e te n s k a p . na
algemene
In s o v e rre rasion e le re k o n s tru k s ie s in hut soektog
g e ld ig h e id s v o o rw a a rd e s
slaag,
kan
aldus
Habermas
(1981c) d a a ro p a a n spra a k gemaak w o rd d a t u n iv e rs a lia g e id e n tifis e e r is .
H ie rd ie re k o n s tru k s ie s h e t vo lg e n s hom e g te r soos
tip e s k e n n is slegs 'n h ip o te tie s e k a ra k te r . -62-
alle
ander
2.
'n
P oging kan aangewend w o rd om d ie em p irie se b ru ik b a a r h e id van
h ie rd ie ra sio n e le re k o n s tru k s ie s op d rie n a v o rs in g s g e b ie d e te b e paal:
•
d ie v e r k la r in g van p a tolog ie se k o m m u n ika sie p a tro n e ;
•
d ie e v o lu sie van d ie g ro n d s la e
van
s o s io k u ltu re le
lew ensvorm e
( d i t w il sê d ie a n tro p o g e ne se o f e vo lu s ie van d ie m ensdom ), en
•
3.
d ie ontog e n e se ( o n tw ik k e lin g van d ie in d iv id u ) .
Die g e s p re k met en v e rn u w in g van sosiologiese te o rie ë to t 'n te o rie van d ie ra s io n a lis e rin g van sam elewings is vo lg e n s Habermas m in d e r v e e le is e n d aangesien h y b y 'n
reeds goed o n tw ik k e le n d e tr a d is ie in
d ie sa m e le w ing ste o rie kan a a n s lu it.
In d ie sosiale w e te n ska p p e h e t
d ie ko m p e tisie tu sse n d ie paradigm as v i r hom ’ n a n d e r b e te k e n is as in
d ie
m oderne
fis ik a ,
aangesien
p a ra d ig m a s in g e v o e r h e t w at in
d ie
g ro o t
sa m e le w in g ste o re tici
n bepaalde sin va n d a g nog op g e ly k e
v o e t met m ekaar k o n k u rr e e r.
Hoewel
w a a rd e rin g u itg e s p re e k
kan w o rd v i r d ie in te r d is s ip lin ê r e w yse
w a arop Haberm as sy te o rie w il o n tw ik k e l,
o n ts ta a n d ie v ra a g o f h y te n
aansien van d ie ra sio n e le in f r a s t r u k t u u r van kom m u n ika tie w e h a n d e lin g e w a a rva n h y in ’ n bepaalde sin d ie a lg e m e e n -g e ld ig h e id w il bew ys d a a rin slaag om v o o r- o f m e ta te o re ticse v e ro n d e rs te llin g s u it te s k a k e l.
H ie rd ie
v ra a g is te n aansien van d ie b e g ro n d in g en re g v e r d ig in g van norm e van k a rd in a le
b e la n g ,
aangesien
h ie rd ie
raam w erke vo rtn w a a rb in n e h ie rd ie v ra a g
te
b e a n tw o o rd ,
w o rd
ra sio n e le
in f r a s t r u k t u u r
r e g v e r d ig in g p la a s v in d .
v e rv o lg e n s
gekyk
d ie
Om h ie rd ie
na d ie s ta n d p u n te w at
Haberm as s e d e rt d ie b e g in van d ie s e w e n tig e rja re g e h u ld ig h e t.
Haberm as opgehef
(1971b) kan
o n d e rs k e i
w o rd
en
d ie
tu sse n
d ie
norm e
w a a rva n
k w a s itra n s e n d e n ta le
reels
h a n d e lin g e , a k tiw ite ite en d is k u s s ie s m o o n tlik m aak. s o lu te
re g v e r d ig in g
van
h a n d e lin g sn o rm e
d ie w at
g e ld in g m enslike
A an g e sie n d ie a b
v i r Haberm as (1971a,
1973a)
o n m o o n tlik is , kan alle norm e in d ie d is k u s s ie b e v ra a g te k e n w o rd behalwe d ie fu n d a m e n te le norm e o f d ie g ro n d n o rm e van d ie red e w at v ir b e g in s e l
van
d ie
d is k o e rs
is .
Haberm as (1973b,
r e g v e r d ig in g
van
h a n d e lin g sn o rm e
1973c, -63-
1976)
se
in
hom d ie
n d w a n g v ry e
o n d e rs k e id in g
tu sse n
norm e
en
b e g in s e ls /m e ta -n o rm e
(w a a rv o lg e n s
b e g ro n d ) laat d it v ra a g o n tsta a n Die
"d e c is io n is m e "-p ro b le e m
'n
mense
norm e
kan
na d ie s ta tu s van h ie rd ie m eta-norm e.
wat
met d ie v ra a g na d ie g e ld in g van die
m eta-norm e (w a t geen a rg u m e n ta tie w e re g v e r d ig in g b e n o d ig n ie ) na v o re kom, w o rd se lfs d e u r Habermas (1973b, 1976) aan d ie o rd e g e s te l. e rk e n n in g
en
a a n v a a rd in g
van
h ie rd ie
(1976) nie soos P opper meen "a fa ith om dat
d ie
"G ru n d n o rm e n
der
Die
b e g in sel h e t vo lg e n s Habermas
in rea so n " (1973:246) no d ig
Rede
...
(H a be rm as, 1973a:212 en 1973b: 152).
fa k tis c h
immer
nie,
schon g e lte n "
A angesien d ie fe itlik e g e ld in g van
h a n d e lin g sn o rm e op d ie d is k u rs ie w e b e g ro n d in g o f a a n v a a rd in g d a a rva n b e ru s , o n tsta a n d ie v ra a g na d ie g ro n d v i r d ie fe ite lik e g e ld in g van die g ro n d n o rm e van d ie re d e . A pel
d it
ste l
Haberm as,
w at
rede(1968) sy
op
'n
B e ru s d it nie to t im p lis ie t o f e k s p lis ie t soos
"w a c ke re n
h ie rd ie
G la u b e n s e n ts c h lu s s "
m o o n tlik h e id
a fw y s ,
gee
(1973:421) in
sy
nie?
in o u g u re le
'n a n tw o o rd w at d u i op d ie b e la n g rik e p le k van die taal
o p v a ttin g s ,
naam lik
dat
met
d ie
s tru k tu u r
van
in taal
m o n d ig h e id /re d e lik h e id v i r ons d a a rg e ste l is :
met d ie e e rste sin is die
in te n s ie
konsensus
van
u itg e s p re e k .
'n
algemene
en
d w a n g v ry e
baie
d u id e lik
Habermas (1971c) h e rb e v e s tig h ie rd ie b e s k o u in g ’ n
paar
ja a r la te r en in sy m agnum opus herh a a l h y d ie fo rm u le rin g van 1971 byna w o o rd e lik s :
" V e r s t t d a . n d ig u n g
wohnt
als
Telos
der
m enschlichen
S p ra ch e in n e " (1981 a :3 8 7 ).
Ten s p y te van h ie rd ie k o n tin u ïte it in sy d e n ke h e t d a a r to g b y Habermas 'n
v e rs k u iw in g
u n iv e rs e le ,
p la a s g e v in d .
A a n v a n k lik
het
hy
so n d e r
skroom
die
fe itlik e g e ld in g van d ie g ro n d n o rm e van d ie rede in v e rb a n d
g e b rin g met d ie tr a d is ie van d ie D u its e Idealism e v i r wie " V e r n u n ft z u g le ic h den W illen z u r V e r n u n ft" (1965:164) b e teke n h e t. in m o n d ig h e id w at in d ie taal geleë is ,
...
Die in te re s s e
kan vo lg e n s Habermas (1968) a
p r io r i b e g ry p w o rd en daarom w il h y d ie ka n tia a n se le e r van d ie "F a ktu m d e r V e r n u n ft "
(1 9 7 3 b :1 6 5 )" v e rn u w e :
"Weil d ie e m p irisch e Rede
a lle in
d u rc h d ie G ru n d n o rm e n v e r n iin f tig e r Rede m oglich is t, is t d ie D is k re p a n z zw ischen e in e r realen u n d e in e r u n v e rm e id lic h als ideal
nur
A rg u m e n ta tio n ,
u n te r s te llte n ) s o n d ern
id e a lis ie rte n
K o m m u n ika tio n sg e m e in sch a ft
b e re its
in
d ie
(w enn auch
n ic h t
nur
im
L e b e n s p ra x is g e s e lls c h a ftlic h e r
System e e in g e b a u t - v ie lle ic h t lf.d a .s s t sich in d ie s e r Form d ie K a n tisch e L e h re vom Faktum d e r V e r n u n ft e rn e u e rn " (19 7 3 d :4 1 7 ). w ys la te r d ie m o o n tlik h e id van ’ n
a p rio rie s e -64 -
b e g rip
Habermas (1982) van
d ie
rasionale
in f r a s t r u k t u u r van d ie taal te n s te rk s te a f en lë klem op d ie h ip o te tie s e ra sio n e le
re k o n s tru k s ie s
w a arop
d ie
v e rla n g d e
a lg e m e e n -g e ld ig h e id
d a a rva n moet b e ru s .
D at
daar
by
horn
n o g ta n s
s p ra k e
is
van
v o o rte o re tie s e aannames en
v e ro n d e rs te llin g s te n aansien van d ie ra sio n e le in f r a s t r u k t u u r ta a l,
b ly k
u it
kom m u n ika tie w e
d ie en
b e la n g rik e
g e ld ig h e id s a a n s p ra k e g e m e e n ska p like h a n d e lin g e v o lg e n s
o n d e rs k e id
s tra te g ie s e wat
d ie
kom m unikatiew e
"e in e n
hy
In
tre f
d ie
d ra
en
d ie
tu sse n
u n iv e rs e le
a g te rg ro n d s k o n s e n s u s h a n d e lin g
a fw e sig is ) m o o n tlik m aak,
Habermas
wat
h a n d e lin g e .
van
(w a t
by
d ie
s tra te g ie s e
kan d ie "K o m m u n ik a tio n s th e o rje ”
h a rtn a c k ig e n ,
einen
nie
v e rstu m m e n d e n ,
o b g le ic h se lte n e in g e lo ste n V e r n u n fta n s p ru c h a u fs u c h e n , d e r f r e ilic h de fa c to a n e rk a n n t w e rd e n m uss, wo immer u n d w ann immer ko n se n se n su e ll g e h a n d e lt w o rd e n s o il.
Wenn das Idealism us is t d a n n g e h o rt d ie s e r eben
a u f h o c h s t n a tu ra lis tis c h e Weise zu den R e p ro d u k tio n s b e d in g u n g e n e in e r G a ttu n g , d ie ih r leben d u rc h A r b e it u n d In te ra k tio n (1 9 7 6 :1 1 ).
" V e r n u n fta n s p r u c h ” c ir c u lu s
. . . e rh a lte n m uss”
W anneer d ie de fa c to -e r k e n n in g en -a a n v a a rd in g van h ie rd ie
v itio s u s
n o u k e u rig
b e ru s ,
bekyk
aangesien
w o rd , d it
b ly k
e rk e n
d it
dat
d it
m oet w o rd
op
waar
'n
a lty d
ko n se nsu e e l g e h a n d e l b e h o o rt te w o rd en ko n sensueel g e h a n d e l b e h o o rt te w o rd w a a r en w a n n e e r d it a lty d e rk e n m oet w o rd - d it w il sê d ie v o o rw a a rd e s v i r d ie
e m p irie s e
k o n se nsu e le h a n d e lin g e n ie o p g e s k o rt is n ie .
( p r a k tie s e )
d is k o e rs
w at
bepaal
w aar
en
w a n n e er
w aar Ook d ie
" V e r n u n fta n s p r u c h " de fa c to e rk e n moet w o rd , le w e r geen o p lo s s in g v i r d ie
pro b le e m
n ie ,
om dat
g e p o s tu le e r
moet
w o rd
" V e r n u n fta n s p ru c h " reeds de fa c to e rk e n w o rd .
dat
d a a rin
d ie
'n V e rd e re o n d e rso e k
na d ie redes waarom d ie de fa c to in d ie d is k o e rs en n ie in s tra te g ie s e h a n d e lin g e n ie e rk e n s irk e lre d e n a s ie ,
b e h o o rt
naam lik
te
dat
w o rd ,
b r in g
s tra te g ie s e
ons
w eer
eens
by
d ie
ju is
d a a rd e u r
g e k e n m e rk w o rd d a t d it n ie d a a rin de fa c to e rk e n w o rd n ie ,
te r w y l d it
wel d ie g e v a l in p ra k tie s e d is k o e rs e is .
h a n d e lin g e
Dat h ie rd ie s irk e lre d e n a s ie een
va n d ie fasades is w a a ra g te r d ie v o o rte o re tie s e aannames van Habermas s k u il,
is
e ld e rs
(V a n N ie k e rk ,
1982,
1984) u itv o e r ig a a n ge to o n .
kan v o ls ta a n w o rd d e u r te v ra na d ie g ro n d e v i r Haberm as se w a a rv o lg e n s R e g e lu n g w o rd
h ie r
hy
va n n ie
d it
as
le g itie m
a a n va a r
dat
K o o p e ra tio n szu sa m m e n h an g e n " " k o n tr a fa k tis c h "
te e n -6 5 -
d ie
d ie
m ark
(1 9 8 2 b :226) fe ite
in
'n is .
H ie r s ic n in g
" n o rm fre ie Waarom
v e ro n d e rs te l
dat
ko n sensuele kom m unikatiew e m a rk s itu a s ie m o o n tlik is nie?
h a n d e lin g e
in
een
of
ander
vo rm
in
die
Kan Habermas hom h ie ro o r net op rasionele
re k o n s tru k s ie s
in h u lle em p irie se to e ts in g e beroep o f b e ru s d it ook op
v o o rte o re tie s e
aanames
in sake
die
lew ensvorm e
w aar
d ie
rasion e le
in f r a s t r u k t u u r van d ie taal wel en d ié w aar d it nie te n v o ile algemeeng e ld ig h e id h e t n ie - met a n d e r w o o rd e , gaan d it om 'n "E n ts c h e id u n g f i i r ein
schon
E n tsc h ie d e n e s,
n & d a .m lich
fu r
d ie
V e r n u n ft"
(M a rq u a rd ,
1978:193)?
Omdat Habermas v ro e ë r van d ie fe ite lik e en u n iv e rs e le g e ld in g van die fu n d a m e n te le o f g ro n d n o rm e van d ie rede u itg e g a a n h e t, w at
in
d ie
v o rig e
is d ie
k r it ie k
a fd e lin g op d ie n a tu u r r e g u itg e o e fe n is d a a ro p van
to e p a s sin g , naam lik d a t d it o n s in n ig is om te sê d a t 'n norm g e ld w anneer d it nie d e u r 'n bevoegde n o rm o u to rite it g e p o s itiv e e r is n ie .
Dat h y la te r
w il aantoon d a t d ie rasion e le in f r a s t r u k t u u r van d ie taal in 'n bepaalse sin a lg e m e e n -g e ld ig is , laat d ie v ra a g o n tsta a n w a t hierm ee bedoel w o rd . Dat
d ie
a a n v a a rd in g
van
'n
a n tifu n d a m e n ta lis tie s e
k r it ie k
a p rio rie s e en tra n s e n d e n ta lis tie s e a a n sp ra ke v i r hom
geen
op
alle
belem m ering
in h o u in s y p o g in g om h ip o te tie s rasion e le re k o n s tru k s ie s te doen en h u l em p irie se
to e ts in g
p ro b le m a tie k
u it
ra k e n d e
b e g in se lra a m w e rke k e n b a a r is n ie ,
te d ie
vo e r
n ie ,
bestaan
al
b e te ke n dan
e g te r
n ie
nie
van
dat
hy
(w a t hoewel d it n ie p e r se g e ld o f a p rio rie s
to g n ie s t r u k t u r e w at
o n d e rs o e k
m o o n tlik
s tru k tu re
v ir
en
m aak) d ie
Haberm as
opgelos h e t n ie . s tr u k t u r e
va n
d ie
re la tie f-k o n s ta n te
in
sy
re d e lik
re k o n s tru k s ie s
Die o n d e rs k e id in g tu sse n (m e n s lik e
h a n d e lin g e
en
sam elew ingsvorm e) w a t k o rre le e r met d ie o n d e rs k e id in g tu sse n b e g in se ls en norm e soos d it in d ie tw eede a fd e lin g g e b ru ik is ,
kan h ie r va n h u lp
wees.
Die
s tru k tu re
is to g
d ie
w a t Habermas in s y ra sio n e le re k o n s tru k s ie s o n d e rs o e k ,
s tru k tu re
k u ltu u rh is to r ie s e
va n
d ie
ta a l
w aaraan
k o n te k s g e s ta lte gegee h e t.
mense
b in n e
'n
bepaalde
In d ie n o n tk e n w o rd d a t
d a a r r e la tie f- k o n s ta n te s t r u k tu r e v i r d ie ta a l b e sta a n , w o rd
d it
u ite rs
m o e ilik om te v e rk la a r hoe d it m o o n tlik is d a t e lk e taal ongeag sy sta n d van o n tw ik k e lin g o f k u ltu r e le k o n te k s in b e g in s e l v e rta a lb a a r is .
in
en ig e
ander
taal
D it sal ook u ite rs m oe ilik wees om te v e rd u id e lik waarom
e lk e ta a l om as taal - en n ie as g e b ra b b e l be sko u te kan w o rd n ie - 'n a a ntal k o n s titu tie w e momente moet v e rto o n . -G6-
Die b y d ra e van Habermas se s ie n in g is ju is geleë in d ie klem w a t h y lê op r e k o n s tr u k s ie ,
aangesien 'n o n d e rso e k na d ie s t r u k t u r e van d ie taal
'n b e la n g rik e weg is om ke n n is van d ie s t r u k tu r e v i r d ie taal te v e r k r y . Dat h ie rd ie
re k o n s tru k tie w e k e n n is v o o rts
in
w is s e lw e rk in g
met
ander
d is s ip lin e s asook op basis van "e m p irie s e " n a v o rs in g to t sta n d moet kom, is 'n a n d e r b e la n g rik e fa s e t w a t h y b e kle m to o n . b e g in s e ls en s tr u k t u r e v i r m en slike
h a n d e lin g e
T e o re tie se k e n n is van en
lew ensvorm e
b e ru s
e g te r n ie n e t op h ie rd ie re k o n s tru k s ie s n ie , aangesien v o o rte o re tie s e en te o re tie s e
"p a ra d ig m a s "
re k o n s tru k tie w e o o rtu ig in g :
k e n n is .
'n
e ie s o o rtig e
b y d ra e
le w e r
to t
d ie
te o re tie s
'n T re ffe n d e v o o rb e e ld h ie rv a n is Habermas se
"V e rs t& d a . n d ig u n g w o h n t als Telos d e r m en sch lich e n S prache
in n e " asook s y s ie n in g d a t d ie re d e -a p p é l d ie " V e r n u n fta n s p r u c h " , h ie rv a n
u itg a a n ,
b e h o o rt te w o rd .
net
e rk e n
moet
w o rd
w at
w a n n e er konsensueel gehandel
Hiermee w o rd ook d u id e lik d a t Habermas in v e r g e ly k in g
met s y v ro e ë re s ta n d p u n t (d a t d ie m eta -n o rm e van d ie rede
f e it lik
en
u n iv e rs e e l g e ld ) to t 'n meer a a n v a a rb a re s ie n in g gekom h e t, naam lik d a t van h ie rd ie m eta -n o rm e slegs 'n appél u itg a a n w a t e rk e n b e h o o rt te w o rd . Haberm as se s ie n in g d a t d ie re k o n s tru k tie w e k e n n is soos alle a n d e r k e n n is ’ n h ip o te tie s e k a ra k te r h e t,
is dan
ook
op
d ie
te o re tie s e
k e n n is
van
h ie rd ie b e g in se la p p é l van to e p a ssin g .
T en
s lo tte
'n
paar
o p m e rk in g s o o r sy n o rm b e g rip :
Hoewel Habermas
in s ie n d a t d a a r s o n d e r n o rm -a d re s s a te nie van d ie g e ld in g van 'n norm s p ra k e kan wees n ie , 'n
norm a fh a n k lik
kan te re g b e v ra a g te k e n w o rd o f d ie g e ld in g van
is d a a rva n d a t d ie n o rm -a d re s s a te
g e re g v e rd ig a a n v a a r.
d it
as
g e ld ig
of
In d ie v o rig e a fd e lin g is d a a ro p g ew ys d a t w a n n e er
b y v o o rb e e ld aan d ie k o n s titu tie w e re g s b e g in s e ls in 'n norm g e s ta lte gegee is , d it wel g e ld m aar in s t r y d kan wees met d ie re g u la tie w e re g s b e g in s e ls . In so 'n g e va l is nie van n o n -re g s p ra k e nie maar van o n re g .
Dat die
n o rm -a d re s s a te d ie g e re g tig h e id en re g v e rd ig h e id van h ie rd ie norm kan b e tw y fe l,
b e te k e n e g te r nie d a t d it nie m eer g e ld n ie .
b ly g e ld to td a t d it
deur
d ie
b e voegde
n o rm o u to rite it
H ie rd ie norm sal in
ly n
met
die
re g u la tie w e re g s b e g in s e ls v e ra n d e r is.
D ie a n tw o o rd op d ie v ra a g o f d ie o n d e rs k e id in g tu sse n norm en b e g in s e l asook tu s s e n s t r u k t u u r van van s t r u k t u u r v i r ook in a n d e r va kg e b ie d e "v ru g b a a r
gem aak"
sal
kan
w o rd ,
sal
e n e rs y d s
van
d ie
h ip o te tie s
re k o n s tru k tie w e p o g in g s en a n d e rs y d s van d ie p a ra d ig m a tie se raam w erke -67 -
van v a k w e te n s k a p lik e s op d ie te r r e in van
d ie
norm atiew e
w e te n skap p e
a fh a n g .
5 . SLOTOPM ERKING
In
h ie rd ie
a r tik e l
is
d ie v r u g b a a rh e id en d ie n o o d s a a k lik h e id van d ie
o n d e rs k e id in g tu s s e n w aardes as norm e en as b e g in se ls o n d e rs o e k .
D it
is
d ie
gedoen
aan
re g s filo s o fie s e b e s k o u in g s
d ie
h and
p ro b le m a tie k
van
Haberm as.
va n
d ie
ra ke n d e In
p o litie k e n a tu u rre g
d ie
w a a rd e v ra e o n d e r in v lo e d van d ie
p o litie k e
o n tw ik k e lin g s te o rie , en
p o s itiv is m e
en
d ie
o n tw ik k e lin g s te o rie
het
p o s t-b e h a v io ra lis tie s e
b e n a d e rin g
'n
le g itie m e re le v a n s ie v e r k r y . Die soeke na k u ltu r e le u n iv e rs a lia o f w aardes as b e g in s e ls h e t op h ie rd ie te r r e in b e la n g rik g e w o rd om dat d it d ie e n ig s te m an ie r
skyn
te wees om aan d ie m o d e rn ite its in d ro o m te o n ts n a p .
Deur
d ie a fw y s in g van d ie te e n s p ra k e en e e n sy d ig h e d e v a n re g s p o s itiv is m e en n a tu u rre g en aan d ie h and van
d ie
o n d e rs k e id in g
tu s s e n
w aardes
as
norm e en as b e g in s e ls is d ie p ro d u k tie w e b y d ra e va n h ie rd ie va lse dilemma u itg e lig .
Met b e h u lp h ie rv a n is 'n d u id e lik e r o m ly n in g van d ie b e g rip p e
re g s o n tw ik k e lin g en s tr u k tu r e le gew eld gegee. se
o n d e rs k e id in g
T en s lo tte
is
Habermas
tu sse n norm e en m eta-norm e k r itie s o n d e rso e k en op
im manente te e n s try d ig h e d e in sy b e s k o u in g s g e w y s.
Die s e n tra le
p le k
w at h ie rd ie p ro b le m a tie k in sy d e n ke b e k le e , kan as 'n b e v e s tig in g gesien w o rd
van
d ie b e la n g rik h e id van h ie rd ie o n d e rs k e id in g .
D it is re le v a n t
v i r al d ie norm atiew e w e te n skap p e w at - a n d ers as die n a tu u rw e te n s k a p p e - fo k u s op b y v o o rb e e ld d ie ta a l-, s o s ia le -, e tie s e -, w at in m en slike sam elewings g e ld .
-68 -
re g s - en ku n sn orm e
B IB L IO G R A F IE
A L M O N D ,G . A .
en P O W E LL,G .B .
T o ro n to : L ittle ,
A P E L ,K .O .
1978.
C o m p a ra tive P o litic s .
B o sto n ,
B ro w n .
1973.
T ra n s fo rm a tio n d e r P h ilo so p h ie .
Band 2.
F r a n k fu r t
am Main : S u h rka m p .
B E H R M A N N ,G .C .
1975.
Soziales System u n d
P o litis c h e
S o z ia lis a tio n .
S t u tt g a r t : Kohlham m er.
B R A IB A N T I,R .
1976.
C o n te x t,
Cause a nd C h a n g e .
P ro s p e c ts f o r C o n s titu tio n a l Dem ocracy : C o le , D u rh a m ,N .C .
D U G A R D ,J .
Ein
1971.
1976.
E ssays in H o n o r o f R . T a y lo r
: D u ke U n iv e r s ity P re ss.
T h e ju d ic ia l p ro c e s s , p o s itiv is m and c iv il lib e r ty .
T he S outh A fr ic a n Law J o u rn a l.
EDER, K.
In H a llo w e ll,J .H .
88.
D ie E n s te h u n g s ta a tlic h o r g a n is ie r te r
B e itra g zu e in e r T h e o rie so z ia le r E v o lu tio n .
G e s e lls c h a fte n .
F r a n k f u r t am Main :
S u h rka m p .
F IC K ,J .C .
1979.
D e ve lo p m e n t.
C o m te m p o ra ry T re n d s a nd Issues
P o litik o n .
in
th e
T h e o ry
of
6 (2 ).
G LA S TR A V A N L O O N .J .F .
1959.
R e ch t en m e n se lijke n a tu u r .
Haarlem :
De E rve n F. B ohn.
G O U L E T ,D . d e v e lo p m e n t.
H A B E R M A S ,J.
1977.
T h e c ru e l ch oice :
a new co n c e p t in th e th e o r y o f
New Y o rk : A th e n e u m .
1968.
T e c h n ik u n d W isse n sch a ft als Id e o lo g ic .
F r a n k fu r t
am Main : S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1971a.
V o rb e re ite n d e B e m e rku n g e n zu e in e r T h e o rie d e r
ko m m u n ika tive n K om petenz. der
G e s e lls c h a ft
oder
In H a b e rm a s,J.
u n d L u h m a n n .N .
S o z ia lte c h n o lo g ie .
S y s te m fo rs c b u n g ? . F r a n k f u r t am Main : S u h rka m p . -69-
Was
T h e o rie
le is te t
die
H A B E R M A S ,J. Eine
1971b.
T h e o rie d e r G e s e llsc h a ft o d e r S ozialtechnologie?
A u s e in a n d e rs e tz u n g
L u h m a n n ,N .
m it
N ikla s
Luhm ann.
In
H a b e rm a s,J.
u nd
T h e o rie d e r G e s e llsch a ft o d e r S o zia lte ch n o lo g ie . Was le is te t
d ie S ys te m fo rsc h u n g ?
H A B E R M A S ,J.
F r a n k fu r t am Main : S u h rka m p .
1971c.
T h e o rie
und
P ra x is .
F r a n k fu r t
am
Main
S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1973a.
P h ilo so p h isch - p o litis c h e P ro file .
F r a n k f u r t am
Main : S u h rk a m p .
H A B E R M A S ,J.
1973b.
L e g ftim a tio n sp ro b le m e im
S p E d a .tk a p ita lis m u s .
F r a n k fu r t am Main : S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1973c.
K u ltu r u n d K r l t ik .
V e rs tre u te A u fs S d a .tz e .
F r a n k fu r t am Main : S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1973d.
E rk e n n tn is u n d In te re s s e .
F r a n k f u r t am Main :
S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J. M ate ra lism us.
H A B E R M A S ,J. (H rs g .)
1976.
Zur
R e k o n s tru k tio n
des
H is to ris c h e n
F r a n k f u r t am Main : S u h rka m p .
1978.
D er
A n sa tz
van
Haberm as.
T ra n s z e n d e n ta lp h ilo s o p h is c h e
B e itr td a .g e n von K .O . Apel u .a .
H A B E R M A S ,J.
1981a.
In
O e lm iil!e r,W .
N o rm e n b e g riin d u n g e n .
P a d e rb o rn :
M it
F e rd in a n d S ch o n in g h .
T h e o rie des ko m m u n ik a tive n H a n d e ln s.
Band I.
F r a n k fu r t am M ain. S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1981b.
F r a n k f u r t am M ain.
T h e o rie des ko m m u n ik a tiv e n H a n d e ln s.
Band I I.
S u h rka m p .
H A B E R M A S ,J.
1981c.
h e rm e n e u tie k .
K e n n is en M ethode.
H A B E R M A S ,J.
1982.
T h o m p s o n ,J . B.
(E d s ).
In te rp r e ta tie v e sociale w ete n scha p v e rs u s ra d ica le
A
re p ly
5 (1 ).
to
my
c r it ic s .
Haberm as C r itic a l D ebates. -70 -
In London.
H e ld ,D .
en
M acm illan.
H IG G O T T ,R .A . D e b a te.
1983.
P o litic a l D evelopm ent T h e o r y .
T h e C o n te m p o ra ry
London and C a n b e rra : Croom Helm.
H O L Z E R ,H .
1979.
E v o lu tio n o d e r G eschichte?
g e s e lls c h a fflic h e r E n tw ic k lu n g .
H O M M E S ,H .J.
1961.
E in fu h r u n g in T h e o rie n
Koln : Pahl - R u g e n ste in V e rla g .
Een nieuw e h e rle v in g va n h e t n a tu u r r e c h t.
Zwolle
: W .E .J . T je e n k W illin k .
H O M M E S ,H .J.
19G8.
le ts o v e r n a tu u r r e c h t.
P h ilo so p h ia R eform ata.
3 3 (3 en 4 ).
H O M M E S ,H .J.
1969.
le ts o v e r R e c h ts b e g in s e le n .
H O M M E S ,H .J.
1972.
re c h ts w e te n s c h a p .
D e v e n te r : K lu w e r.
H O M M E S ,H .J.
1972b.
re c h ts filo s o fie .
HOMMES, H .J . g e sc h ie d e n is
De
TCW 5 (4 ) .
e le m e n ta ire
H o o fd lijn e n
g ro n d b e g rip p e n
va n
de
der
g e s ch ie d e n is
der
D e v e n te r : K lu w e r.
1975a. der
M ethode d e r e n c y c lo p e d ic en H o o flijn e n van
r e c h ts -
en
s ta a ts filo s o fie .
Z w olle
: W .E .J .
de
T je e n k
W illin k .
H O M M E S ,H .J.
1975b
H o o flijn e n d e r re c h ts s o c io lo g ie
in d e lin g e n van p u b lie k - en p r iv a a tr e c h t.
HOMMES, H .J .
1976.
re c h ts w e te n s c h a p .
K O T Z E .D .A .
De
Z w olle :
en
de
m ate rië le
W .E .J . T je e n k W illin k .
sam engestelde
g ro n d b e g rip p e n
der
Zw olle : W .E .J . T je e n k W illin k .
1978.
D evelopm ent a nd S tr u c tu r a l V io le n c e .
P o litik o n .
5 (1 ) .
K O T Z E .D .A . der
1982.
W a te re n ,H .
P o litie k e o n tw ik k e lin g in d ie A f r ik a k o n te k s . P o tg ie te r, F . J .
O n tw ik k e lin g in A f r ik a .
K o tz é ,D .A .
en
P o tch e fstro o m : PU v i r CHO.
-71 -
VAN
In Van
W Y K ,L .A .
L A S S W E LL ,H .D .
1948.
Power and P e rs o n a lity .
New Y o rk
:
W.W.
N o rto n .
L A S S W E LL ,H .D .
1960.
P s ych o p a th o lo g y
and P o litic s .
New Y o rk
P h td a .n o m e n o lo g ie des N a tu rr e c h ts .
Den Haag
:
V ik in g P ress.
LU IJP E N .W .
1973.
M a rtin u s N ijh o ff.
M A R Q U A R D .O .
1978.
D is k u s s io n s b e itra g .
In O e lm iille r,W .
T ra n s z e n d e n ta lp h ilo s o p h is c h e N o rm e n b e g ru n d u n g e n . K .O . A pel u .a .
(H rs g ).
M it B e itr td a .g e n von
P a d e rb o rn : F e rd in a n d S ch o n in g h .
M A S L O W ,A .H .
1938.
M o tiv a tio n and P e rs o n a lity .
O x fo rd
O x fo rd
U n iv e r s ity P ress.
M IG D A L ,J .S .
1983.
S tu d y in g th e P o litic s o f D evelopm ent and C hange
: T h e S tate o f th e A r t . o f th e D is c ip lin e .
In F in ifte r ,A .W .
W ashington
P o litic a l S cience : T h e S tate
: T he A m erican P o litic a l Science A sso ci
a tio n .
O L IV IE R ,N .J .J . T e o rie ë .
1981.
Die
Konsep
O n tw ik k e lin g
O p v a ttin g s
en
Koers 4 6 (2 ).
P E N N O C K ,J .R . tic a l G oods.
1966.
P o litic a l D e velopm ent, P o litica l System s and P o li
W orld P o litic s 18 ( A p r i l) .
P O P P E R ,K .R .
1973.
T he open s o c ie ty and its
enem ies.
Volum e
2.
London : R o u tle d ge and Kegan Paul.
P Y E .L .W . R e a lity
1979.
P o litic a l M o d e rn iza tio n
:
Gaps Between T h e o ry and
: T h e A n n a ls o f th e A m erican Academ y
S cience.
P Y E ,L .W .
of
P o litic a l
Social
442 (M a rc h ).
1965a.
T h e C oncept o f P o litica l D e velopm ent.
o f th e A m e rican Academ y o f P o litic a l and Social Science.
R A Z ,J .
and
1979.
T h e A u t h o r ity o f Law. -72-
T he A n n a ls
358 (M a rc h ).
O x fo rd : C la re n d o n P ress.
S IG M U N D ,P .E.
1971.
N a tu ra l Law in P o litic a l T h o u g h t.
C a m b rid g e :
W in th ro p P u b lis h e rs .
S T R A U S S ,D .F .M .
1978.
In le id in g to t d ie Kosm ologie.
B lo e m fo nte in :
Sacum.
V A N DER V Y V E R ,J .D . A f r ik a .
VAN
1975.
Die b e s k e rm in g van m enseregte in S u id -
Kaapstad : J u ta .
DER W E S T H U IZ E N ,J. V .
1981.
v i r re g s n a v o rs in g en re g s p le g in g .
V A N N IE K E R K , P .J .
1982.
A u s e in a n d e rs e tz u n g
m it
Haberm as.
VAN
D is s e rta tio n .
N IE K E R K ,P .J .
Die b e te k e n is van d ie re g s filo s o fie P re to ria : U n iv e r s ite it van P re to ria .
D e m okra tie u n d M u n d ig k e it - Eine k r itis c h e der
p o litis c h e n
1984.
K a p ita lism e en de m o kra sie in
sa m e le w ing ste o rie van J u rg e n Haberm as. S osiologie.
von
J lir g e n
d ie
k r itie s e
S u id -A frik a a n s e T y d s k r if
v ir
1 5 (1 ).
V A N Z I J L , F . J . en re g s w e te n s k a p .
V A R M A .B .N .
P hilo so p h ie
U n iv e r s ita t F r a n k fu r t .
VAN
DER
V Y V E R ,J .D .
1982.
In le id in g
to t
d ie
D u rb a n : B u tte r w o r th .
1980.
T he so cio lo g y and p o litic s o f d e ve lo p m e n t.
: R o u tle d g e and Kegan Paul.
London
